جبیر بن مطعم
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جُبَیرِ بْنِ مُطْعِم |
| کنیه | ابومحمد، یا ابوعَدی |
| محل زندگی | مکه، مدینه، کوفه |
| درگذشت | بین سال‌های ۵۷- ۵۹ق؛ مدینه |
| مدفن | منطقه صنمین (سوریه) |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | اختلافی: پس از فتح مکه یا پیش از آن |
| حضور در جنگ‌ها | حضور در صف مشرکین در غزوه بدر |
| دیگر فعالیت‌ها | والی کوفه در زمان خلافت عمر |
جُبَیرِ بْنِ مُطْعِم، با کنیه ابومحمد، یا ابوعَدی (متوفی میان سال‌های ۵۷-۵۹ق)،از صحابه پیامبر(ص). او فرزند مطعم بن عدی است که پیامبر(ص) در پناه او وارد مکه شد. برخی حوادث مرتبط با او در تاریخ اسلام عبارتند از: همراهی در شورایی از قریش که رأی به قتل پیامبر(ص) دادند، اسارت در جنگ بدر به دست مسلمانان، تشویق غلام خود به نام وحشی برای قتل حمزه سیدالشهدا در جنگ احد و نماز گزاردن بر جنازه خلیفه سوم عثمان.
نسب
جُبَیر بن مُطعِم بن عدیّ بن نَوفل بن عبد مَناف بن قُصَیّ بن کِلاب قُرَشی نَوفلی مَکّی از تیره بنی نوفل بن عبدمنافِ قبیله قریش است. پدر او، مطعم بن عدی، در ماجرای محاصره شِعب ابو طالب، صحیفه قریش را که علیه بنی هاشم نوشته شده بود، نقض کرد و نیز هنگامی که حضرت رسول(ص) پس از واقعه طائف، به سوی مکه بازگشت، مطعم به آن حضرت پناه داد، به همین سبب وی نزد پیامبر(ص) سخت گرامی بود.
نقش جبیر درتاریخ صدر اسلام
اما جبیر خود در شورایی از قریش که رأی به قتل پیامبر(ص) دادند، همراه عموی خود، طُعَیمة بن عدی و حارث بن عامر، از بنی نوفل حضور داشت. او در جنگ بدر نیز شرکت کرد و به اسارت مسلمانان درآمد، ولی چون حضرت رسول(ص)، جبیر را در میان اسرای کفار دید، خطاب به او فرمود که اگر پدرت مطعم زنده بود، به شفاعتش تمامی اسیران را آزاد می‌کردم.
از جبیر نقل کرده‌اند که هنگام اسارت، آیاتی از قرآن کریم از پیامبر(ص) شنید و سخت تحت تأثیر قرارگرفت. با این همه، در جنگ احد، غلام خود، وحشی را تشویق کرد تا به انتقام قتل عمویش، طعیمه، در جنگ بدر، حمزة بن عبدالمطلب را به شهادت رساند.
اسلام آوردن جبیر
برخی برآنند که وی پیش از فتح مکه مسلمان شد و برخی اسلام آوردن او را در روز فتح مکه دانسته‌اند. در جریان تقسیم غنایم هوازن، او از گروه مؤلفة قلوبهم بود.
مناصب
جبیر در سال ۲۱ق/۶۴۲م مدتی والی کوفه بود، اما به نیرنگ مغیرة بن شعبه، عمر بن خطاب او را از کوفه برداشت. در واپسین روزهای خلافت عثمان، جبیر از سوی او برای درخواست یاری نزد عبدالله بن عامر رفت و یک بار هم به همراه امام علی(ع) و شماری دیگر به مذاکره با مخالفان پرداخت.
وی سه روز پس از قتل عثمان به همراه چند تن دیگر، جنازه خلیفه مقتول را کفن کرد و خود بر آن نماز گزارد. در دوران خلافت امام علی(ع) نیز او یکی از چند بزرگ قریش بود که به پیشنهاد عمرو بن عاص در جریان حکمیت با آنها مشورت شد.
راوی روایت
جبیر از حضرت رسول (ص) احادیثی روایت کرده است و ابراهیم بن عبدالرحمان بن عوف، سعید بن مسیب، سلیمان بن صرد خزاعی و شماری دیگر از جمله پسرانش محمد و نافع، از او روایت کرده‌اند.
وفات
جبیر در مدینه درگذشت. روایتی نشان می‌دهد که جبیر پس از واقعه عاشورا (سال ۶۱ قمری) زنده بوده و از یاران امام سجاد(ع) شمرده می‌شده است. اما این روایت پذیرفتنی نیست و ممکن است نام فرزند جبیر، محمد از روایت افتاده، یا به هر حال تحریفی رخ داده باشد.
نسب‌شناس مشهور
جبیر را آگاه‌ترین فرد به انساب عرب و به ویژه نسب قریش دانسته‌اند. به همین سبب، عمر از او و نیز عقیل بن ابی طالب و مخرمة بن نوفل، از نسب‌شناسان بزرگ، خواست تا برای سازمان‌دهی دیوان عطا (سازمان بخشش‌های مالی)، نام و نسب مسلمانان را گرد آورند.
پانویس
- ↑ ابن حزم، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۲۷۱؛ ابن حجر، الاصابة، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ طبری، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۳۰؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۲۷۱؛ ابن حجر، الاصابة، ج۱، ص۲۳۶.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۲-۲۳۳.
- ↑ ابن اسحاق، ص۳۲۳؛ واقدی، ج۱، ص۲۸۶؛ نیز نک: ذهبی، تاریخ، ص۱۶۹، ۱۸۱.
- ↑ ابن قیسرانی، ج۱، ص۷۶؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن اثیر، ج۱، ص۲۷۱؛ ابن حجر، الاصابة، ج۱، ص۲۳۶؛ قس: مزی، ج۴، ص۵۰۶؛ تهذیب، ج۲، ص۶۲.
- ↑ ابن حبان، ص۵۸؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ ابن قتیبه، ص۲۸۵، ۳۴۲؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۳؛ نیز نک: ذهبی، سیر، ج۳، ص۹۷.
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۱۵۵؛ طبری، ج۴، ص۱۴۴.
- ↑ بلاذری، انساب...، ج۴، ص۵۶۱
- ↑ طبری، ج۴، ص۳۵۹ ؛ برای دیگر اقدامات او در این زمینه نک: بلاذری، همان، ج۴، ص۵۶۸.
- ↑ ابن قتیبه، ص۱۹۷؛ طبری، ج۴، ص۴۱۳.
- ↑ ذهبی، همان، ج۳، ص۹۸.
- ↑ احمدبن حنبل، ج۵، ص۳۴-۴۳؛ ابونعیم، ج۱، ص۴۳۱-۴۳۴.
- ↑ مزی، ج۴، ص۵۰۶، ۵۰۷؛ ابن حجر، تهذیب، ج۲، ص۶۴.
- ↑ خلیفه، ص۹؛ برای گزارش‌های مختلف درباره تاریخ درگذشت وی، نک: ابن قتیبه، ص۲۸۵؛ ذهبی، همان، ج۳، ص۹۹؛ مزی، ج۴، ص۵۰۹.
- ↑ کشی، ص۱۲۳؛ ابن شهید، ص۱۲۰.
- ↑ جواهری، ص۱۲۰.
- ↑ برای تفصیل، نک: تُستری، ج۲، ص۵۷۰-۵۷۲؛ خویی، ج۴ص۳۶.
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۱۲؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۳۲؛ ابن حجر، الاصابة، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ بلاذری، فتوح، ۴۴۹، ۴۵۷؛ یعقوبی، ج۲، ص۱۵۳.
منابع
- ابن اثیر، علی، اسدالغابة، قاهره، ۱۲۸۰ق.
- ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
- ابن حبان، محمد، تاریخ الصحابة، به کوشش بوران ضناوی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة، قاهره، ۱۳۲۸ق؛ همو، تهذیب التهذیب، حیدرآباددکن، ۱۳۲۵ق؛ *ابن حزم، علی جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ابن شهیدثانی، حسن، التحریر الطاووسی، به کوشش فاضل جواهری، قم، ۱۴۱۱ق.
- ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
- ابن قیسرانی، محمد، الجمع بین رجال الصححین، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفیٰ سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
- ابونعیم اصفهانی، احمد، معرفة الصحابة، به کوشش محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- احمدبن حنبل، مسند، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۱۱م.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش احسان عباس، بیـروت، ۱۴۰۰ق/ ۱۹۷۹م؛ همو، فتوح البلـدان، به کـوشش دخـویه، لیدن، ۱۸۶۵م.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق.
- جواهری، فاضل، تعلیقات بر التحریر الطاووسی (نک: هم، ابن شهید ثانی).
- خلیفة بن خیاط، الطبقات، به کوشش اکرم ضیاءعمری، ریاض، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، ۱۴۱۰ق.
- ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، المغازی، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م؛ همو، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۹۸۶م.
- طبری، تاریخ، بیروت.
- کشی، محمد، معرفةالرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- مزی، یوسف، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م. علیرضا اشتری تفرشی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: